برای عضویت رایگان و آسان  بر لینک زیر کلیک کنید

iranom.loxblog.com/member.php

آسک شهری قدیمی و متروکه است که در جنوب شرقی هندیجان و کیان کوه واقع شده است . آسک در حدود العالم جنین وصف شده است . « دهی است بزرگ و به بر کوه نهاده و بر سر آن کوه آتشی است که دائم همی درفشد شب و روز و حرب از رقیان آنجا بوده است اندر قدیم » این مطلب نشان دهنده آن است که به زمان تحریر حدود العالم یعنی در اواخر قرن چهارم هجری قمری آسک دهی بزرگ بوده و در دامنه کوهی قرار داشت که بر فراز کوه آن آتش فروزان بوده است .
مرحوم سلطانعلی سلطانی می نویسد : در نزدیکی هندیجان کنونی شهر آسک قدیم واقع بود که بسیاری از جنگ های خوارج در نزدیکی آن رخ داده است و نام این شهر در بعضی از اشعار شعرای عرب آمده است .
بنا به نوشته یکی از قدیمی ترین سیاحان عرب تا قرن چهارم ه .ق آثار قصور عالیه و انبیه عظیمیه باستانی در هندیجان برپا بوده است . آثار عظیم آبیاری روزگار باستان در طرفین رودخانه زهره و خیر آباد که در زیدون یکی شده و از وسط هندیجان می گذرد ، پیداست . مورخان درباره آثار آسک نوشته اند : ایوان بلندی داشته و آتشکده ها و دفینه های باستانی و گورهای قدیمی ، تابوت ها و حجاری های کتیبه مانند در آسک وجود داشته است . کتیبه هایی به خط پهلوی بر در غربی ایوان (معبد آتشکده ) آسک در سنگ منقوش بوده است . در غرب آسک قلعه گنبدی است که قبلاً برج دیده بانی آنجا بوده است .
مکان شهر تاریخی آسک در کتب مختلف باستان ‌شناسی همواره مورد مناقشه بوده است . در این گزارش سعی شده تا مکان این شهر را با اسناد مختلف و بازدید از محل مشخص شود . هنوز هیچ باستان شناسی در این محل صورت نگرفته است تا قدمت این شهر قدیمی مشخص شود .
.
در کتاب " حدود العالم من المغرب الی المشرق " که قدیمی ترین کتاب جغرافیای جهان است چنین آمده : ( آسک دهی است بزرگ بر کوه نهاده و بر سر آن کوه آتشی است که دائما همی درفشد . )
یاقوت حموی به نقل از مسعر بن مهلهل ( سفرنامه ابودلف ) درباره ی این شهر چنین آورده است : « آسک در حدود ارجان ( بهبهان ) و رامهرمز قرار دارد شهری است دارای آبادی ‌ها و در آنجا ایوان بلند نیکویی است در دشت بر چشمه ‌ای خوشگوار . آن ایوان قبه‌ ای بلند دارد و در آن مسجدی است و بر آن قبه آثار پرده ها ست که در دیگر بلدان ندیدم گنبدی محکمتر و بهتر از آن ،بر در غربی آن کتابی به زبان پهلوی در سنگ منقوش است . »

میان آسک و ارجان ده ‌ای است به هندیجان معروف ( روستای دهملای امروزی ) صاحب آثار عجیبه و ابنیه قدیمه از پادشاهان گذشته است . در آنجا دفینه هایی مانند مصر کشف می شود و تابوت هایی که از لحاظ صنعت بدیع است و آتشکده ها است .
از مجموع کتب مختلفه دکتر احمد اقتداری در کتاب جغرافیای تاریخی خوزستان ، کهگیلویه و ممسنی چنین نتیجه می گیرد : «1 -آسک مجموعه روستاهای آبادانی بوده که بین ریشهر ( یا ریواردشیر شهری باستانی نزدیک بندر معشور قدیم که آثار تل کافران از آن بجا مانده ) و ارجان واقع است . 2 -آسک به هندوان = هندیان = هندیجان قدیم ( دهملای امروزی ) نزدیکتر بوده است تا به ریشهر و البته تا به ارجان ( بهبهان ) 3-در زمان هایی ، آبادی های آسک با هندیجان اتصال داشته 4-کتیبه به خط پهلوی بر در غربی ایوان آسک منقوش بوده است 5-آبادی های آسک و هندیجان ( دهملا ) و ریشهر گهگاه به هم پیوسته بوده است . 6- محل آسک بنا بر نوشته مرحوم سید محمدعلی امام شوشتری در کتاب جغرافیای تاریخی خوزستان : آثار این شهر در سمت شمال غربی زیدون کنونی و در دامنه کوه سمت شمال گرگری (gergeri) اکنون نیز این روستا وجود دارد و غوله(ghola) است » 

بخش چم خلف‌عیسی یکی از بخش‌های تابعه شهرستان هندیجان در استان خوزستان در جنوب غربی ایران است .               

محتویات :
۱ تقسیمات کشوری
۲ نام جدید
۳ جمعیت
۴ ارامگاه
۵ منابع
۶ جستارهای وابسته

تقسیمات کشوری :
بخش چم خلف‌عیسی
دهستان چم خلف‌عیسی
دهستان سورین

شهرها: زهره 

نام جدید: 

این بخش در سال ۱۳۸۶ دهستان زهره نام گرفت.
 

جمعیت:

بنابر سرشماری مرکز آمار ایران، جمعیت بخش چم خلف عیسی شهرستان هندیجان در سال ۱۳۸۵ برابر با ۷۲۵۸ نفر بوده است

ارامگاه: 

- امامزاده حضرت بی بی علیه (س) دختر حضرت امام موسی کاظم علیه السلام معروف به پیر سید شمال می باشد، بنیانگذار امام زاده سید شمال موسوی مهر (سید طالب) می باشد. امام زاده بی بی علیه (س) در بین دو روستای چم خلف عیسی و دهملا واقع شده است. در ضمن مسیر رفتن به امام زاده از هر دو روستا امکان پذیر می باشد.

شهرستانِ بندر ماهشهر (جمعیت طبق سرشماری 1375 ش ، 847 ، 297 تن )، در جنوب غربی ایران و جنوب استان خوزستان واقع است . از شمال به شهرستانهای رامهرمز و اهواز، از مشرق به شهرستان بهبهان * ، از مغرب به شهرستان شادگان ، و از جنوب به خلیج فارس و خورموسی محدود است . مرکز آن شهر بندرماهشهر است . این شهرستان دارای سه بخش ِ مرکزی و بندر امام خمینی و هندیجان ، سه دهستان ، و چهار شهر به نامهای بندر ماهشهر (در قدیم بندر معشور)، بندر امام خمینی (شاهپور سابق )، هندیجان و چمران است . شهرستان بندرماهشهر تحت تأثیر جزر و مَد دریا و آبهای شور زیرزمینی قرار دارد.

از رودخانه های دائمی آن هندیجان و جراحی (نام قدیم آن : «تاب ») است که هردو به خلیج فارس می ریزند. آب وهوای آن گرم و مرطوب است . به علت رطوبت نسبتاً زیاد در فصل تابستان ، تحت تأثیر دمای زیاد و تبخیر آب دریا، در آنجا شرجی آزاردهنده ای به وجود می آید. بارندگی در این شهرستان کم و ناچیز است . به سبب داشتن خاک شور و قلیایی ، پوشش گیاهی آن ضعیف است و به طور پراکنده درختان کُنار و گز در آنجا دیده می شود.

در 1375 ش از کل جمعیت شهرستان ، 089 ، 221 تن (23ر74%) شهرنشین و بقیه روستانشین بوده اند. جمعیت شهرستان علاوه بر افزایش طبیعی ، به سبب توسعة بنادر شهرستان و مهاجرپذیری آن فزونی یافته است ، و ضریب بالای شهرنشینی بازتاب توسعة فعالیتهای بازرگانی و صنعتی شهرستان است . زبان آنها فارسی و گویشهای لری ، ترکی و عربی است .

فعالیت اقتصادی و توسعة شهرستان بندر ماهشهر، بیشتر متکی به قابلیت بندرگاهی و مجاورت با سواحل و همچنین نزدیکی به منابع نفت و گاز جلگة خوزستان و فعالیتهای وابسته به آن است . کشت محصولات کشاورزی بشدت متکی به آبیاری است . از محصولات عمدة آن گندم ، جو، حبوبات ، خرما (که بیشتر در هندیجان به عمل می آید)، انگور، انار و انجیر است . صنایع دستی و کارگاهی خاصی در آن وجود ندارد (مرکز آمار ایران ، 1375 ش ، ص 242). اهمیت اقتصادی این شهرستان از یک سو به سبب دو بندرمهم امام خمینی و ماهشهر است که در 1376 ش ، یک پنجم از سهم پذیرش کشتیهای کل بنادر کشور را در سواحل شمال و جنوب به خود اختصاص دادند، و از سوی دیگر وجود پالایشگاه گاز طبیعی مایع و همچنین مجتمعهای پتروشیمی رازی ، فارابی و بندر امام خمینی است (رجوع کنید به بندر * امام خمینی ). مواد اولیة پالایشگاه گازطبیعی مایع از کارخانه های گازمایع اهواز و آغاجاری تأمین ، و فراورده هایی چون پروپان ، بوتان و گازولین سبک از آن صادر می شود. از دیگر فعالیتهای مهم این شهرستان استخراج نفت است ، به طوری که در 1373 ش ، شش کارگاه استخراج نفت خام و هجده کارگاه خدمات جنبی آن ، فعالیت داشته اند. از شهرهای مهم این شهرستان ، بندرماهشهر بزرگترین بندر صادرکنندة فراورده های نفتی پالایشگاه آبادان ، و بندرامام خمینی از مهمترین بنادر تخلیه و بارگیری کالاهای عمومی در محل پایانة راه آهن سراسری ایران است (رجوع کنید به بندرامام خمینی ). شهرستان بندر ماهشهر از طریق ایستگاه سربندر به راه آهن سراسری ایران ، از طریق راه آهن و جادة اصلی به اهواز، و با جادة اصلی به بنادر آبادان و خرمشهر در مغرب و شهر آغاجاری در مشرق مرتبط است . این شهرستان فرودگاه نیز دارد.

از آثار تاریخی آن بقایای عمارات مخروبه ای به نام «تل کافران »، آب انبارها و چاههای سنگ چین شدة فراوان ، و خرابه های آبادی ریشهر در حوالی شمال شرقی بندرماهشهر است (ایران . وزارت دفاع . ادارة جغرافیائی ارتش ، ج 90، ص 34؛ مرتضائی ، ص 1؛ سلطانی بهبهانی ، ص 234). پیش از 1339 ش ، بندرماهشهر یکی از بخشهای تابع شهرستان خرمشهر بود، سپس در تقسیمات کشوری به صورت شهرستان درآمد (ایران . وزارت دفاع . ادارة جغرافیائی ارتش ، ج 90، ص 33).

2) شهر بندرماهشهر (جمعیت طبق سرشماری 1375 ش ، 394 ، 88تن )، در ساحل شمالی دهانة خورموسی در شمال غربی خلیج فارس و در دوازده کیلومتری شمال شرقی بندر امام خمینی واقع است . فاصلة آن تا مرکز استان (اهواز) 145 کیلومتر است و شهرهای آبادان و خرمشهر در غرب ، شادگان در شمال غرب ، رامشیر و آغاجاری و امیدیه در شمال شرقی ، و هندیجان در جنوب شرقی آن قرار دارد. آب و هوای آن گرم و مرطوب ، حداقل مطلق دما در طول سال ْ1- و حداکثر مطلق دما ْ48 است . 

نوشتار اصلی: فهرست آثار باستانی استان خوزستان

شهرستان مسجد سلیمان
معبد بردنشانده
صفه سر مسجد
پل قدیم (دزفول)(قدیمی ترین پل سواره رو جهان با ۱۷ قرن سایقه)[۲۱]
چغازنبیل ثبت شده در فهرست آثار میراث جهانی
سازه‌های آبی شوشتر (مجموعه آبشارها، آسیابها، پلها و سدهای باستانی) ثبت شده در فهرست آثار میراث جهانی
قلعه سلاسل(شوشتر)
کاخ آپادانا
بند میزان
پل لشکر
آرامگاه دانیال نبی
قلعهٔ باستانی شوش
برج کلاه فرنگی
پل شادروان
آرامگاه یعقوب لیث
الیماییس
ارجان
تپهٔ چغا در گتوند
آتشگاه مسجدسلیمان
شیرهای سنگی بختیاری

شهر باستانی ایذه (آیاپیر، آنزان، انشان، مالمیر)
منطقه باستانی کول فرح ایذه
منطقه باستانی اشکفت سلمان ایذه

آبادان
کلیسا آبادان
مسسجد رنگونیها
موزه آبادان
سینما تاج آبادان
خانه بچاری‌ها 

این استان از ۳۱ شهریور ۱۳۵۹ تا آخرین روز جنگ ایران و عراق همواره صحنه عملیاتهای مختلف ایران برای بازپس گیری مناطق اشغال شده توسط نیروهای ارتش عراق بود. در آغاز جنگ شهرهایی چون آبادان، سوسنگرد، دزفول، اندیمشک، خرمشهر، و اهواز که مرکز استان بود مرتبا هدف حملات موشکی و توپخانه ارتش عراق قرار داشتند. 

فهرست میراث فرهنگی، گردشگری و دیدنی‌های دوران جنگ به تفکیک شهرستان                                                    

شهرستان آبادان
یادمان شهید تندگویان
یادمان والفجر هشت (اروندکنار)
قدمگاه خضر نبی (ع)

شهر آبادان
آرامگاه سید احمد
آرامگاه سید محمد ابوتامه
بازار ته لنجی‌ها
بازار ماهی فروشان
برج آب شماره یک
برج آب شماره دو
بقایای سینما رکس
بندر و اسکله‌ها
پالایشگاه آبادان
خانه بچاری
قبرستان انگلیسی‌ها
کلیسا ارامنه
مجموعه ساختمانهای انکس
مدرسه رازی
مدرسه مهرگان
مسجد رنگونی‌ها
منازل محله بریم
موزه آبادان

شهرستان اندیکا
آرامگاه بابا احمد
آرامگاه شاه قطب الدین
کوه شو بر فراز اندیکا

شهرستان اندیمشک
آرامگاه شاهزاده احمد در مازو
بقایای شهر باستانی لوور
بقایای شهر عیلامی زعفران
پای پل
پل صیحه (آباره عباس خان)
تپه باستانی طولایی
سد و دریاچه کرخه
قلعه توران
قلعه زره
قلعه صالح آباد
یادمان دوکوهه (دفاع مقدس)                                         

استان خوزستان از تیره‌های گوناگون انسانی را در بر می‌گیرد. همچنین با اینکه بیشینه مردم این استان مذهب شیعه دارند، از دیرباز پیروان دیگر آیین‌ها نیز در این استان زیسته‌اند و می‌زیند. در شهر اهواز گروه اندکی صابئین (در خوزستان به آنها صُبّی می‌گویند) در کرانه رود کارون ساکنند و بیشتر به کار زرگری مشغولند.

همچنین پیروان آیین‌های کهن زرتشتی و نیز کلدانی در این استان و به ویژه شهر اهواز زندگی می‌کنند که پس از انقلاب ۵۷ از شمارشان کاسته شده‌است. در شهر آبادان شماری از ارمنیان می‌زیند. این گروه تا پیش از انقلاب جمعیت بیشتری داشتند ولی امروزه تنها چند خانوار از اینان در شهرهای آبادان می‌زیند. همچنین گروهی از پیروان آیین بهایی[نیازمند منبع] در این استان زندگی می‌کنند. پیروان دیگر آیین‌ها و مردمان دیگری نیز در اینجا می‌زیسته‌اند که امروزه به جا نمانده‌اند. تا پیش از انقلاب شماری از پیروان آیین‌های هندو و سیک و... نیز در بخش‌های صنعتی این استان می‌زیستند که امروز تنها بازمانده معبدهایشان در شهر آبادان به جا مانده‌است. 

استان خوزستان دارای ۲۴ شهرستان و ۵۴ شهر و ۵۲ بخش و ۱۱۲ دهستان و ۳۸۸۰ آبادی مسکونی و ۲۵۱۴ آبادی غیر مسکونی می‌باشد. نگاه کنید به: فهرست کامل شهرهای خوزستان.                                                                    شهرستان‌های استان خوزستاننام‌شهرستان جمعیت زبان
شهرستان اهواز ۱۳۱۷۳۷۷ فارسی، عربی،
شهرستان دزفول ۴۲۰۰۰۰ فارسی با گویش دزفولی، بختیاری
شهرستان امیدیه ۸۵۱۹۵ فارسی، عربی
شهرستان اندیکا --- لری بختیاری
شهرستان اندیمشک ۱۵۴۰۸۱ لری، فارسی
شهرستان آبادان ۲۷۵۱۲۶ فارسی، عربی
شهرستان ایذه ۱۹۳۵۱۰ بختیاری
شهرستان باغ‌ملک ۱۰۳۲۱۷ بختیاری
شهرستان باوی --- عربی، (گویش شوشتری)
شهرستان ماهشهر ۲۴۶۸۰۴ فارسی، گویش بندری، عربی
شهرستان بهبهان ۱۷۲۵۹۷ فارسی (گویش بهبهانی) ، لری
شهرستان خرمشهر ۱۵۵۲۲۴ فارسی، عربی
شهرستان دشت آزادگان ۱۲۶۸۶۵ عربی
شهرستان رامشیر ۴۹۲۳۸ عربی، فارسی محلی
شهرستان رامهرمز ۱۲۰۱۹۴ فارسی (گویش محلی رامهرمزی)، بختیاری
شهرستان شادگان ۱۳۸۲۲۶ عربی
شهرستان شوش ۱۸۹۷۹۳ لری،عربی، فارسی
شهرستان شوشتر ۱۸۲۲۸۲ فارسی(گویش شوشتری)، بختیاری، عربی
شهرستان گتوند ۵۸۳۱۱ بختیاری
شهرستان لالی ۳۵۵۴۹ بختیاری
شهرستان مسجدسلیمان ۱۶۷۲۲۶ بختیاری
شهرستان هفتگل --- بختیاری، ترکی قشقائی
شهرستان هندیجان ۳۵۹۳۲ فارسی،بندری، عربی
شهرستان هویزه --- عربی 

در سال ۱۳۰۸ خورشیدی نخستین چاه نفت ایران و خاورمیانه، توسط گروهی بریتانیایی به سرپرستی ویلیام ناکس دارسی در شهر مسجد سلیمان در خوزستان حفر و نفت از آن استخراج شد. این چاه که به «چاه شماره یک» مشهور است، نخستین چاه نفت در جهان است که از آن در مقیاس صنعتی، نفت استخراج شده، و اولین گام در تاسیس صنعت نفت ایران و شرکت نفت انگلوپرشین بوده‌است. چاه شماره یک هم‌اکنون بصورت موزه تحت مدیریت شرکت ملی مناطق نفتخیز جنوب ایران (NISOC) اداره می‌شود. استان خوزستان غنی‌ترین استان ایران در زمینهٔ منابع نفت و گاز است که در حال حاضر عمدهٔ درآمد کشور از راه صدور این دو محصول حاصل می‌شود.

اهواز، مرکز صنایع پخش نفت و گاز در خوزستان و تمامی مناطق نفتخیز در جنوب، غرب و شرق ایران است. پالایشگاه آبادان و پتروشیمی بندر امام و پتروشیمی ماهشهر از جمله صنایع وابسته به نفت در این استان هستند.

کارخانجات ذوب و فولادسازی و محصولات آهنی و فولادی و لوله‌سازی از جمله صنایعی هستند که تأثیر بسزایی در اقتصاد منطقه و استان دارند. از جملهٔ این مجموعه‌ها می‌توان به لوله‌سازی خوزستان، گروه ملی صنعتی فولاد ایران، شرکت فولاد خوزستان، نورد کاویان اشاره کرد.

تا چندی پیش قابلیت کشتی‌رانی تجاری در رود کارون تا بندری در شهر اهواز وجود داشت و بخشی از بار ترانزیت تجاری از این راه منتقل می‌شد. اما در پی عدم رسیدگی این کاربرد درحال حاضر منتفی است و کشتی‌رانی تجاری عملاً انجام نمی‌گیرد. بندرهای آبادان و خرمشهر (با دسترسی از رود بهمن‌شیر) و ماهشهر و بندر امام پیش از جنگ ایران و عراق از لحاظ تجاری اهمیت فراوانی داشتند و مجموعهٔ این بنادر با خط آهن خرمشهر-تهران، مسیر پر اهمیتی برای حمل و نقل تجاری بود، اما در طول جنگ ایران و عراق، آسیب فراوانی دیدند و عملاً مخروبه و متروکه شدند و امروز با روندی بسیار کُند، به کسری از وضعیت سابق خود نزدیک می‌شوند... !

آب فراوان رودهای کارون، کرخه و هندیجان (زهره)، جراحی، مارون، اروند و دز که اکثراً جزو پرآب ترین رودهای ایران هستند و ساختار جلگه‌ای استان خوزستان، قابلیت بالقوهٔ کشاورزی فراوانی در آن ایجاد کرده‌است. جدا از کشاورزی سنتی و نیمه مکانیزهٔ محصولات سنتی (مثل برنج، گندم، مرکبات و صیفی‌جات)، نیشکر هم به صورت صنعتی در قالب طرح توسعه نیشکر و صنایع جانبی استان خوزستان در ابعاد جغرافیایی وسیعی کاشته شده و مورد بهره‌برداری قرار می‌گیرد.

از جمله صنایع جانبی قدیمی نیشکر در خوزستان، مجتمع کاغذسازی هفت‌تپه‌است که از دیرباز با استفاده از ضایعات نیشکر به تولید کاغذ می‌پردازد. 

والی بصره در اوایل سال ۱۶ مغیره بن شعبه را از طرف خود مامور فتح بلاد خوزستان کرد و مغیره به آسانی دهقانان ایرانی اهواز را به تسلیم و قبول جزیه وادار ساخت، اما عمر به علت حرکت زشتی که از مغیره روایت کردند او را از حکومت بصره برداشت و ابوموسی اشعری را به جای او فرستاد. ابوموسی دنباله فتوحات پیشینیان خود را گرفت و پس از چند رشته جنگ بلاد رامهرمز و شوش را مفتوح کرد. اما چون به شوشتر رسید به مقاومت هرمزان والی آنجا که در قلعه شهر متحصن بود برخورد، ناچار از خلیفه کمک خواست و عمر دستور داد که از کوفه عمار بن یاسر با لشگریانی به یاری ابوموسی برود.[۱۰]

هرمزان و ایرانی‌های شوشتر سخت مقاومت کردند و عرب با وجود کثرت عدد بر ایشان پیروزی نیافتند تا آنکه به دلیل یک نفر خائن ایرانی بر مقام زنان و اطفال مدافعین راه یافتند و این کیفیت پای هرمزان و اصحاب او را در مقاومت سست کرد و جمعی از ایشان برای آنکه به دست مسلمین نیفتند خود و عزیزان خود را کشتند. سرانجام هرمزان از ابوموسی امان خواست و ابوموسی قبول این تکلیف را به امر خلیفه موکول ساخت و هرمزان به مدینه فرستاد. هرمزان به ظاهر پیش خلیفه اسلام آورد و عمر برای او وظیفه‌ای نیر مقرر داشت، اما چون بعدها به شرکت در قتل خلیفه و همدستی با ابولولو متهم شد مسلمین او را کشتند.[۱۱]

پس از تسلیم هرمزان، شوشتر و جندیشاپور و بلاد دیگر خوزستان همه مسخر ابوموسی شدند و به این ترتیب فتح قسمت جلگه‌ای ایران تماما به دست مسلمین به انجام رسید.[۱۲]
نام عربستان در دوره‌ای از تاریخ [ویرایش]

به گفته ریچارد فرای به خاطر تاثیر قوی عرب زبان‌های مهاجر به جنوب غربی این استان-مخصوصاً مهاجرت بنی کعب و بنی لام-از قرن ۱۶ تا ۱۹ میلادی، نام عربستان به این ناحیه‌استان از زمان صفویه اطلاق گردید تا اینکه در زمان رضا شاه پهلوی با نام خوزستان جایگزین شد که خط پایانی بر آرزوهای تجزیه طلبانه شیخ خزعل، رئیس قبیله کعب بود[۱۳]

در اواخر قرن ۱۶ میلادی قبیله کعب از عراق به جنوب خوزستان مهاجرت کردند. در طی قرون موفقیت آمیز[۱۴]قبایل عرب بیشتری از جنوب عراق به نوار مرزی جنوب غربی خوزستان مهاجرت کرده‌اند..[۱۵]

در گویشهای فارسی باستان و زبان پهلوی که در خوزستان و جنوب غربی ایران تکلم میشده(و هنوز می‌شود) «او» به «هو» قابل تغییر است؛ مانند «اورمزد» - «هورمزد» و «اوشمند» - «هوشمند» همچنانکه «هورداد و حورداد» را «خرداد» و «خورتات» نیز گفته‌اند. البته تا سالهای اخیر این اسامی را با حرف (ح) نیز می‌نوشته‌اند. از سوی دیگر «یاقوت حموی» واژه «خوز» را با نامهای «خوز» و «هوز» و «اهواز» و «هویزه» هم ریشه می‌داند. «اهواز» محرف واژه «اواز» و «اوجا» نیز هست که در کتیبه داریوش بیستون آورده شده و این نام در کتیبه نقش رستم «خواجا» یا «خوجا» حک شده که هزار سال پیش، مرکز حکومت نشین استان خوزستان بوده‌است. پس از هخامنشی، در دوران اشکانی، ساسانی و تمام دوران اسلامی شوشتر مرکز حکومتی خوزستان بوده‌است. در سال ۱۳۰۳ در پی شیوع بیماری وبا در شوشتر مرکز حکومتی خوزستان به شهر تازه تاسیس اهواز که در ان زمان به نام ناصرالدین شاه ناصریه خوانده می‌شد منتقل شد و تا کنون نیز اهواز است. «به هر حال به وسیله بیگانگان برای تعمیم نام عربستان و فراموش شدن کلمه خوزستان سعی بسیار به کار رفت. این وضع تا سال ۱۳۰۳ه. ش. که حکومت مرکزی موفق شد پس از چندین سال غفلت از امور خوزستان به آن ناحیه توجه کند، باقی بود. در این تاریخ نام عربستان به کلی از فرمانها و مکاتبه‌های دولتی حذف و به {نام قدیمی آن} خوزستان تغییر نام یافت.»[۱۶]

در شاهنامهٔ فردوسی به تصحیح جلال خالقی مطلق از این خطه با نام خوزیان یاد شده‌است. برای نمونه:بشد تیز با لشکر خوزیان برآن سود جستن سرآمد زیان[۱۷]
وزان پس بر کشور خوزیان فرستاد بسیار سود و زیان[۱۸]
همی‌رفت تا کشور خوزیان ز لشکر کسی را نیامد زیان[۱۹]

«ابن منظور» به سال ۷۱۱ ه. ق. در «لسان العرب» اشاره دارد: و الخوز جیل من الناس، اعجمی معرب، یعنی: «خوز» قوم یا قبیله‌ای از مردم عجمند. از سوی دیگر «خوز» را به معنی «شکر» و «نیشکر» نیز معنا می‌کنند. زیرا خاک حاصلخیز و بارور خوزستان، استعداد ویژه‌ای برای رشد این گیاه داشته و آنجا بهترین محصول نیشکر را به دست می‌داده‌است.

در کتاب «مجمع التواریخ و القصص» خوزستان به نام «حجوستان» و «حبوجستان و اجار» آمده‌است که به نظر می‌آید، برگرفته از زبان پهلوی با عناوین «حبوجستان» و حوجستان است. همچنانکه در بعضی از گویشهای رایج در این استان «بختیاری» برای ادای حرف «خ» از «ح» نیز بهره می‌گیرند. بنابراین واژگان «اوج»، «هوز»، «هوج»، «حوز» و «خوز» در سیر تحول و تطور لفظی با پسوند «ستان» و «اوجستان» به تدریج بر اثر سایش تلفظ، از «هوجستان» به «خوزستان» تغییری یافته‌است.[منبع بعدی فقط مربوط به جمله بعدی است] در متون پارتی نیز واژه هوزستان اشاره به همان نام خوزستان در دوران نوین دارد.[۲۰]

در گویشهای فارسی باستان و زبان پهلوی «او» به «هو» قابل تغییر است؛ مانند «اورمزد» - «هورمزد» و «اوشمند» - «هوشمند» همچنانکه «هورداد و حورداد» را «خرداد» و «خورتات» نیز گفته‌اند.   

«خوزستان» در دوران باستان، به‌ویژه، در دوره هخامنشی به دو ناحیه تقسیم می‌شد: بخش‌های شمال و شمال شرقی که انشان (انزان) نام داشت و سرزمینهای باصفا و کوهستانها و جنگلهای فراوانی را شامل بود، و ناحیه جنوبی که دارای آب و هوای گرم و مرطوب و دشتهای حاصلخیز و جلگه‌ای جنوبی که دارای آب و هوای گرم و مرطوب و دشتهای حاصلخیز و جلگه‌ای سرسبز و پرآب بوده که به قاره‌ای کوچک و مستعد می‌مانست. بخش‌های جنوبی که «عیلام» نام داشته یادآور تمدنهای دیرینه خوزستان است و بشدت تحت تأثیر فرهنگ «میان‌رودان» بوده و جغرافیای وسیعی را شامل می‌شده که حد فاصل لرستان و خوزستان و سواحل خلیج فارس امروزی است.

«استرابون» جغرافی‌دان عهد باستان، خوزستان را از حاصلخیزترین جلگه‌های جهان می‌داند. زیرا رودخانه‌های زیادی این دشت را آبیاری می‌کرده که امکان کشاورزی و آبادانی را در این منطقه میسر می‌ساخته‌است. شاید بر همین اساس بوده که عده‌ای بر این باورند که نام این سرزمین «هند» یا «اند» بوده که به معنی «جایی با آب‌های فراوان» است.

درباره آبادی مرکز خوزستان در کتاب «احسن التقاسیم فی معرفه الاقالیم» تألیف «ابو عبدالله محمد بن احمد مقدسی» جهانگردی از بیت‌المقدس آمده‌است:« «شوشتر در همه این سرزمین، خوشتر، استوارتر و مهم‌تر از آن شهری نباشد. نهر به دور آن می‌چرخد نخلستان و باغها آن را فرا گرفته‌اند. بافندگان ماهر پنبه و دیبا در آن بسیارند از همه شهرها برتر است، اضداد را در خود جمع و در نزد جهانیان شهرت دارد. و درباره‌اش گفته‌اند آن همچون بهشتی است. باغهایش پر از ترنج و انار خوب، انگور و گلابی عالی و خرما می‌باشد. بهشت خوزستان است دیبای آن را به مصر وشام می‌برند، مردمش با خوشی عمر می‌گذرانند.» »

همچنین در سفرنامه «ابن بطوطه» جهانگرد مراکشی می‌خوانیم:« «سر انجام به شهر تستر (شوشتر) رسیدم که در قلمرو اتابک و سر حد بین دشت وکوهستان است. شهری بزرگ، زیبا، خرم و دارای پالیزهای نیکو و باغهای عالی است این شهر محاسن زیاد و بازارهای معتبر دارد و از شهرهای قدیمی است. در دو طرف رودخانه باغ قرار دارد و محاذی دروازه دسبول مانند بغداد و حله جسری از کشتیهای کوچک درست کرده‌اند، میوه در تستر فراوان است، خیرات و برکات این شهر بسیار و بازارهای آن در خوبی بی‌مانند می‌باشد.» »

وجود مراکز علمی و فرهنگی همچون دانشگاه جندی شاپور در این استان دال بر اهمیت و رونق این منطقه‌است که‌استادان بزرگ دانش پزشکی را از یونان، مصر، هند و روم گرد هم آورده بوده‌است. این دانشگاه را ساسانیان بنیان گذاردند. این دانشگاه پزشکی که به دستور شاپور اول (۲۴۱-۲۷۱ م) به سبب وجود آب و هوا و طبیعت پر نعمت و مناسب در گندی شاپور(نزدیک دزفول)ساخته شد. توسط شاپور دوم (ذوالاکتاف) مرمت و بازسازی گشت و در زمان انوشیروان تکمیل و توسعه یافت. دانشمندان و شاعران بزرگی همچون ابونواس حسن بن هانی اهوازی، که از ارکان شعر عرب است، عبداله بن میمون اهوازی، نوبخت اهوازی منجم و فرزندانش، جورجیس پسر بختشوع گندیشاپوری و شاعران شیعی، مانند ابن سکیت و دعبل خزائی که با اشعار خود ولایت و امامت را پاس داشته‌اند و زبان به مقاومت گشوده‌اند از همین منطقه برخاسته و در این دیار زندگی می‌کرده‌اند.   

نوشتار اصلی: زبان خوزی

خوزستان در نقشه‌ای از اصطخری (سدهٔ ۱۰م)

خوزستان در نقشه‌ای اثر محمود کاشغری (سدهٔ ۱۱م)

خوزستان، سرزمین مردمان خوزی یا هوزی یا حوزی (که استرابون و پلینیوس از آن به اسم اوکسی[۴]ذکر کرده‌اند)است. این استان با عیلامیان باستان و شوش کم و بیش مرتبط است. نام اهواز، شوش و هویزه منعکس کننده ساکنین این منطقه در زمان عیلامیان بوده‌است[۵]

به گفته سوات سوجک در کتاب‌های تاریخ کلاسیک اسلامی، نام این استان خوزستان بود. ابن حوقل- جغرافی دان قرن ۱۰ میلادی - در کتاب خودش صورت الارض در فصلی جداگانه این استان را همراه با نقشه توصیف می‌کند و یاقوت در قرن ۱۳ میلادی در مجعم البلدان جزئیاتی از استان خوزستان نوشته‌است[۶]

ریچارد فرای درمورد خوزستان می‌نویسد: "خوزستان (به عربی الاهواز) استانی ثروتمند و کم ارتفاع بود که دست کم به هفت کوره تقسیم می‌شد ؛ بزرگترین جز آن هرمزداردشیر یا هرمزدشهر بود که عرب‌ها بدان سوق‌الاهواز می‌گفتند "[۷]

کلمه خوزستان به معنای سرزمین «خوزها» است و خوز را به صورت‌های «هوز» و «حوز» نیز می‌نوشتند و جمع هوز در زبان عربی اهواز است که نام کرسی ایالت خوزستان است.[۸] البته ابن خردادبه (متوفای حدود ۳۰۰ ق) خوزستان را با همان اهواز یکی می داند و آنجا را سرزمینی وسیع، مشتمل بر هفت کوره بر می شمارد که با نام کور الاهواز می خواندش.[۹]   

استان خوزستان با مساحت ۶۴٬۰۵۷ کیلومتر مربع در جنوب غربی ایران در جوار خلیج فارس و اروندرود قرار دارد و مرکز استخراج نفت ایران محسوب می‌شود. شهر اهواز مرکز استان خوزستان است.

خوزستان از شمال به استان لرستان، از شمال شرقی و شرق به‌استانهای اصفهان و چهارمحال و بختیاری، از شمال غربی به‌استان ایلام، از شرق و جنوب شرقی به استان کهگیلویه و بویراحمد، از جنوب به استان بوشهر وخلیج فارس، و از غرب به کشور عراق محدود می‌شود.[۲] این استان با جمعیّت ۴٬۵۲۱٬۰۰۰ نفر (سرشماری ۱۳۹۰) دارای ۱،۰۸۳،۳۴۱ خانوار است که این تعداد شامل ۷۹۳ هزار و ۲۸۹ خانوار شهری و ۲۹۰ هزار و ۵۲ خانوار روستایی است.[۳] استان خوزستان در محدوده ۴۷ درجه و ۴۲ دقیقه تا ۵۰ درجه و ۳۹ دقیقه طول شرقی از نصف‌النهار گرینویچ و ۲۹ درجه و ۵۸ دقیقه تا ۳۲ درجه و ۵۸ دقیقه شمالی از خط استوا قراردارد.

خوزستان از جمله‌استان‌هایی است که در طول جنگ هشت ساله دچار آسیب و خسارت فراوانی شد. اشغال طولانی‌مدت برخی مناطق استان، موشک‌باران دایمی برخی شهرها و حملات هوایی و زمینی به شهرهای دزفول، بستان، هویزه، سوسنگرد، اهواز، شوش، شادگان، اندیمشک و بسیاری از مناطق دیگر، همه و همه باعث آسیب‌های فراوان به سرمایه‌های طبیعی و انسانی و زیرساخت‌های فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی آن شد.                                  محتویات [نهفتن]
۱ وجه تسمیه خوزستان
۲ خوزستان در دوران باستان
۳ خوزستان در اوال اسلام
۴ نام عربستان در دوره‌ای از تاریخ
۵ اقتصاد و منابع طبیعی
۶ شهرستان‌های خوزستان
۶.۱ آیین‌ها و مردم
۷ میراث فرهنگی و گردشگری استان خوزستان
۸ مشاهیر استان خوزستان
۹ خوزستان در جنگ ایران و عراق
۱۰ باستان‌شناسی خوزستان
۱۱ منبع و پیوند به بیرون
۱۲ منابع